By Patrycja Kidawa 
Zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 68–71), Zakład Ubezpieczeń Społecznych posiada szerokie uprawnienia kontrolne i egzekucyjne w stosunku do przedsiębiorców. Składka zdrowotna osób prowadzących działalność w 2025 r. podlega takiej samej procedurze, jak inne składki na ubezpieczenia społeczne, dlatego przedsiębiorca musi mieć świadomość, że każde opóźnienie w płatnościach lub zaniżenie zadeklarowanej podstawy może skutkować sankcjami.
Niedopłacona albo nieopłacona w terminie składka zdrowotna osób prowadzących działalność w 2025 r. powoduje naliczanie odsetek ustawowych za zwłokę (na podstawie art. 23 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Jeżeli zaległość utrzymuje się przez dłuższy czas, ZUS może wszcząć postępowanie egzekucyjne, korzystając przy tym z procedur przewidzianych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W niektórych wypadkach organ ma prawo zająć rachunek bankowy przedsiębiorcy albo skierować do niego tzw. tytuł wykonawczy.
Brak uregulowania składki zdrowotnej skutkuje również wstrzymaniem prawa do świadczeń z Narodowego Funduszu Zdrowia. Jeśli przerwa w opłacaniu przekroczy 30 dni, przedsiębiorca traci bieżące prawo do bezpłatnych świadczeń w ramach NFZ, co wynika z art. 67 ust. 4 ustawy z 2004 r. Aby je odzyskać, musi nadrobić zaległości i zgłosić fakt uregulowania należności do właściwej placówki NFZ lub do ZUS, a następnie odczekać okres karencji, określony w rozporządzeniach wykonawczych.
Obowiązek sprawozdawczy
Ważne jest także, aby pamiętać o obowiązku sprawozdawczym. Przedsiębiorca, dla którego składka zdrowotna osób prowadzących działalność w 2025 r. stanowi comiesięczny obowiązek, powinien regularnie składać deklaracje rozliczeniowe (np. dokument ZUS DRA lub ZUS RCA), w których wykazuje właściwą podstawę wymiaru i wysokość składek. Jeżeli prowadzi działalność samodzielnie, co do zasady dokonuje rozliczenia do 20. dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. W przypadku zatrudniania pracowników terminy są inne (zazwyczaj do 15. dnia miesiąca), a dodatkowo pojawia się obowiązek rozliczania składek za osoby pozostające w stosunku pracy.
W praktyce kontrolnej ZUS weryfikuje głównie, czy składka zdrowotna osób prowadzących działalność w 2025 r. została oparta na właściwej podstawie. Jeżeli przedsiębiorca rozlicza się w formie skali podatkowej, to ZUS może zażądać wglądu do ewidencji księgowej i deklaracji podatkowych, by zweryfikować, czy nie zaniżono dochodu w celu obniżenia składki. W przypadku ryczałtu sprawdza się zgodność deklarowanych przychodów z wpisami w ewidencji przychodów.
Przykładowa lista kroków, które warto podjąć, by uniknąć problemów:
- Terminowe składanie deklaracji i wpłacanie należności do ZUS.
- Bieżąca weryfikacja podstawy wymiaru składki oraz stawki procentowej.
- Prowadzenie rzetelnej dokumentacji księgowej i podatkowej.
- Konsultowanie wątpliwości z biurem rachunkowym lub doradcą podatkowym.